Irzykowski Karol Słoń wród porcelany

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.Sprawa jest, zdawałoby się, beznadziejna.Odpowiedniej poezji nie ma albo trzeba jąwytworzyć [2], a wtedy - jaką?Lecz załatwimy jeszcze kwestię nazwy. Proletariat tak samo jak za czasów romantycznych lud w ogóle uważa się w socja-lizmie za potęgę przyszłości, potęgę niemal mistyczną, która jest a priori zdrowa, moral-na, utalentowana, bohaterska i kiedyś na gruzach zgniłego świata burżuazyjnego zbudujewłasną kulturę.134Przyjmuję z góry zarzut, że proletariatu nie znam, i uginam się pod tym zarzutem; ajednak pozwalam sobie co do tej mistyczności i aprioryczności mieć pewne powątpiewa-nia, natury czysto formalnej, nie praktycznej.Nic bowiem nie jest z góry zagwarantowa-ne, i klasa jest ostatecznie tylko zbiorowiskiem ludzi, żyjących wśród tych samych wa-runków.Brzozowski, pisząc o proletariacie, miał dwa stanowiska: raz mówił, że proletariat bę-dzie tylko tym, czym się sam uczyni; to znów powtarzał bezkrytycznie dogmat o nie-omylności proletariatu.Gdy jednak na serio wypytywać, w czym tkwi ta rękojmia, odpowiedz brzmi mniejwięcej tak: ponieważ proletariat jedyny jest jeszcze niezużyty, jedyny jest prężną siłą, po-nieważ nie ma nic do stracenia.Tu dopiero znajduję mój punkt zaczepienia - ale obchodzi mnie przy tym proletariatnie jako klasa, lecz jako sytuacja życiowa.Jest to sytuacja beznadziejności, sytuacja błędnego koła, którą by powinien przeżyć iprzemyśleć każdy poeta pracy.Wezmy jako przykład robotnika, który, pracując w fabryce, wpadł na pomysł jakiegośwynalazku.Ale brak mu dostatecznej wiedzy, aby wynalazek do końca doprowadzić; niema zaś czasu ani środków, aby swoje wykształcenie pod tym względem uzupełnić.Gdybyspieniężył wynalazek, a to co innego! Zwietna przyszłość uśmiecha mu się o kilka krokówblisko, ale gdy się rozstąpi mgła złudzeń, ukazuje się nie przebyta przepaść.Nikt nie kupiwynalazku nie dokonanego; znajdą się wprawdzie tacy, którzy mu pomysł ukradną, alenikt nie pomoże mu do wykrystalizowania jego myśli.Jest legenda, że gdzieś tam, wAmeryce, z Edisonem inaczej się działo, ale ta legenda tylko zaostrza głód i rozgorycze-nie.Pozostaje własna wola, tzw.żelazna wola - sam na sam z zadaniem ponad siły.�wrobotnik-wynalazca orientuje się w przedmiocie, dowiaduje się o pomysłach pokrewnych,wreszcie zaczyna wątpić w ogóle o wartości swego wynalazku, w końcu grzebie go.Anion się nie wyzwoli, ani jego dzieci - na zawsze pozostaną w obrębie tych samych ciasnychmożliwości-niemożliwości.To jest błędne koło, to jest typowa sytuacja robotnika i ubogiego inteligenta, zwłaszczazaś poeta odczuwa ją na własnej skórze.Stąd jest właśnie krok do biernego pesymizmu,do bandytyzmu w różnych postaciach i nasileniach, do świętości (bigoterii) albo - do so-cjalizmu.Zwiat jest maszyną, pełną błędnych kół.Ale może się uda je złożyć i naregulować.Nasi inteligenci lubią się posługiwać słówkiem życie , rozumiejąc przez to zwykleróżne zródła i siły irracjonalne , które właśnie dla nich przypadkiem przychylnie sięukładają.Mają nadzieję, że dopisze loteria, dopisze własny silny łokieć, jakaś protekcja,jakaś bezczelność, jakiś bogaty ożenek.Ale w olbrzymiej większości wypadków życiem jest właśnie to, że żyć nie można.Sytuacja proletariusza jest o tyle lepsza, że nie ma pod tym względem żadnych złudzeń.Zwiat dzisiejszy jest tak urządzony, że nawet przy najlepszej woli otoczenia doko-nywa się bezimienna zbrodnia na każdej jednostce.Nikt nie winien i winni są wszyscy.Dzieje się wciąż to samo, co w ścisku podczas pożaru.135Tę zasadniczą sytuację uważałbym za podstawę poezji proletariackiej czy socjali-stycznej, rewolucyjnej czy przebudzeniowej - ale z powodu złej nazwy lub złych dowo-dów nie można psuć rzeczy.A tak właśnie zrobiono w Wiadomościach Literackich ,gdzie z dużą przyjemnością i nawet tryumfem odkryto, iż taka poezja jest niemożliwa, niema sensu, bo przecież niby jasne jest, że sens ma tylko poezja ogólnoludzka a la Szekspiri Homer.Jednak zdawało mi się, że rzeczą właśnie inteligentów byłoby nie eskamotowaćtak gładko tej poezji proletariackiej , ale uznać, że jest tu żywa myśl, której należydopomóc do rozwinięcia się.Choćby tej poezji jeszcze na widowni nie było, bo nie ma uświadomionych twórców,zadaniem krytyka jest nakreślić jej ramy i możliwości.IIIPrzede wszystkim poezja socjalistyczna nie może się zamykać w ramach tylko samejpoezji wierszowanej jak dziś, lecz objąć powieść i dramat.Liryka to przeważnie reklama,to trębactwo, to jakiś szowinizm socjalistyczny - retoryka, pasożytująca na gotowych jużformułach.Nie powinno tak być, iżby ta poezja była podobna do dawnej poezji patrio-tycznej, która wciąż obrabiała dwa hasła: trzymajmy się i nie dajmy się! oraz: huzia naMoskala!Auk wrażenia musi być o wiele większy; nie sam ostateczny wynik (to jest hasła), leczprzede wszystkim przesłanki muszą się wysunąć na pierwszy plan.Kuznia myśli so-cjalistycznej, a nie tylko śpiew agitacyjny.Fermenta cognitionis (materiały do rozpo-znania) są w poezji jeszcze ważniejsze niż w nauce.Powieść i dramat temu powinne byćpoświęcone.Na ogół polska literatura jest albo neutralna, albo po najkrótszym łuku zatrąceń o rze-czywistość od razu spada ku gotowym tendencjom (Słonimskiego Wieża Babel), uprawiaretorykę.Panuje ten brak subtelności, aby cenić wrażenia i drogi pośrednie, aby widziećnp.socjalizm także tam, gdzie nie jest jak wół napisane i wykrzyczane, że tu jest socja-lizm.Komedia Perzyńskiego Uśmiech losu, w której mocno postawiona została sytuacjazdeklasowanego inteligenta, wskutek nędzy gotowego do wszelkiej zbrodni, zawiera wię-cej socjalizmu niż retoryczna Wieża Babel.Cóż z tego, że Perzyński należy do obozu en-deckiego! W chwili gdy tę sytuację tworzył, widział rzecz jasno, jaskrawo, stanowczo,a więc socjalistycznie.%7łe potem, w dalszym rozwiązaniu sprawy, nie był konsekwentny,a nawet zatracił pierwotne założenie, to już co innego.Bardzo wielu pisarzy tzw [ Pobierz całość w formacie PDF ]

download - pobieranie - ebook - do ÂściÂągnięcia - pdf

Menu