[ Pobierz całość w formacie PDF ]
.nielada odwagi, aby wystąpić - jak to zrobili posłowie polscy delegowani w r.1415 na sobór do Konstancji - w obronie sądzonego Jana Husa.Na tymże soborze nie kto inny, ale ksiądz profesor Paweł Włodkowic z Akademii Krakowskiej przeciwstawiał się w sposób naukowy nawracaniu siłą na jakąkolwiek wiarę, domagając się nawet dla pogan własnych praw państwowych i religijnych.Kiedy w r.1535 na Zachodzie członkowie sekty anabaptystów i mennonitów specjalnym edyktem Karola V zostali objęci karą śmierci, wielu z nich znalazło schronienie w Polsce.Szlachta, na której pomoc w zwalczaniu zachodnich nowinek religijnych liczyli poniektórzy biskupi, nie poszła na lep fanatyzmu religijnego.Jej solidarność stanowa w walce z możnowładcami i uprzywilejowanym episkopatem sprzyjała pogłębianiu tolerancji i rozwojowi reformacji.Szczególnie dość miała ona sądownictwa i kar duchownych, łącznie z klątwą.“Można sobie wyobrazić, co się działo szlachcicowi, który się dowiedział, że sąsiad jego wyklęty został o meszne, małdrat (haracz na cele kościelne) lub o pobicie grabarza; jakim okiem patrzał na plebana swojej parafii! Można wierzyć podaniom, że ludzie rogatej duszy ginęli na apopleksję na samą wieść o klątwie we wsi sąsiedniej" *.(L.Kubala: “Stanisław Orzechowski i wpływ jego na rozwój i upadek reformacji w Polsce”.Lwów 1906; s.22-23.)Dlatego też, mimo zaciekłych sprzeciwów hierarchii, powstają w.XVI liczne zbory innowierców, odbywają się jawne ich zjazdy, w r.1555 sejm uchwala pełne prawa dla protestantów, luteranie otrzymują od króla Zygmunta Augusta przywileje swobodnego rozwoju w szeregu miast.Nawet w ówczesnej stolicy, Krakowie, objętej zakazem osiedlania się tam protestantów, król złamał ten zakaz dla arian, luteran i kalwinów.Przywilej ten potem potwierdził Stefan Batory.W roku 1573 szlachta uchwaliła tzw.Konfederację warszawską, której istotą była wzajemna tolerancja wszystkich religii i wyznań."Mimo ograniczenia dobrodziejstw tolerancji religijnej przede wszystkim do szlachty, konfederacja warszawska stanowiła najszerzej pod względem wyznaniowym pomyślany akt prawny oraz szczytowe osiągnięcie polskiej tolerancji" * (J.Tazbir: “Państwo bez stosów”.Warszawa 1967, PIW; s.113)Warto dodać, że dokument ten wszyscy królowie polscy, od Henryka Walezego począwszy, przy obejmowaniu tronu zaprzysięgali.Nawet większość biskupów polskich zawsze, oczywiście, przy oburzeniu nuncjuszów papieskich - tolerowała małżeństwa mieszane, pod klątwą zakazane przez Rzym (o ileż w tej sprawie cofnął się I Synod Biskupów po II Soborze Watykańskim) czy pogrzeby różnowierców na cmentarzach katolickich.Źródła historyczne "na palcach jednej ręki" wyliczają śmiertelne ofiary nietolerancji religijnej w Polsce.Również - w odróżnieniu od Zachodu - w Polsce nikt z drukarzy, produkujących "heretyckie" książki i druki, nie zginął, choć te książki bardzo często palono."Tolerancja nie uratowała polskiej reformacji od upadku; ocaliła ona natomiast Rzeczpospolitą od krwawych walk wyznaniowych i sprawiła, iż upadek ten dokonywał się powoli i nie znaczyły go pochodnie płonących stosów" **.(J.Tazbir: “Państwo bez stosów”.Warszawa 1967, PIW; s.268)Tolerancja religijna w Polsce mogła narodzić się i rozwijać dzięki słabemu stosunkowo zainteresowaniu hierarchów kościelnych dla spraw reformacji - mieli oni bowiem na głowie zbyt wiele kłopotów i celów przyziemnych - oraz dzięki wspomnianej już solidarności szlachty i nawykom współżycia bez względu na różnice wyznaniowe."Szlachta godząc się na tolerancję wyznaniową, zagwarantowaną w konfederacji, okazała, iż od poglądów religijnych nie musi się uzależniać współżycia politycznego i towarzyskiego, pozwalając każdemu na dowolne rozumienie o rzeczach boskich.Przez tę decyzję Polska wyprzedziła narody zachodnie, które dopiero poprzez strumienie krwi w bratobójczych wojnach doszły do tej zasady" *.(St.Kot: “Z komentarza do Kazań Sejmowych P.Skargi”.Kraków 1925; s.102 (za Tazbirem, op.cit., s.161).Do Polski przybywali włoscy antytrynitarze, niemieccy luteranie, holenderscy mennonici, hiszpańscy i portugalscy Żydzi, angielscy kwakrzy, szkoccy hugonoci - słowem ci wszyscy, którym w ich własnej ojczyźnie odmówiono swobód wyznaniowych.Te piękne tradycje polskiej tolerancji zasługiwały na przypomnienie"**(J.Tazbir: “Państwo bez stosów”.Warszawa 1967, PIW; s.170)Jeszcze później, kiedy kontrreformacja, sobór trydencki i jezuici z ogromną siłą uderzają.w zdobycze "złotego XVI wieku", Reformacji i Odrodzenia, Polska nadal udziela schronienia różnowiercom czeskim, śląskim i niemieckim.Słabnie już duch tolerancji w XVII wieku ale nigdy prześladowania innowierców w Polsce nie dorównywały prześladowaniom na Zachodzie.Tumulty i pogromy innowierców, niszczenie przede wszystkim ich zborów i miejsc kultowych, było dziełem samowoli jednostek lub grup fanatycznych, nieraz zachęcanych przez duchowieństwo.Nigdy jednak nie było wynikiem zarządzeń prawnych, nie były ani organizowane, ani akceptowane przez władze, jak to miało miejsce na Zachodzie.Na Zachodzie, w Anglii, Tomasz Morus każdą herezję uważał za największą zbrodnię.Na zwolenników nauki Lutra domagał się w r.1535 od panujących kary śmierci.W tym samym roku w Niderlandach ustanowiona została kara śmierci na stosie dla anabaptystów.Żałujących za tę “zbrodnię" mężczyzn ścinano, a kobiety topiono.W czasie rzezi hugonotów sam król Karol IX strzelał do nich z okien Luwru.Parlament.angielski uchwalił w r.1581 karę śmierci dla tych, którzy przechodzili na katolicyzm, i dla tych, którzy ich do tego namawiali.Nic dziwnego, że w tych i innych krajach na Zachodzie ofiary nienawiści szły w tysiące i dziesiątki tysięcy.Za rządów Marii w Anglii tylko przez pięć lat stracono 273 protestantów, a za rządów jej następczyni Elżbiety -189 katolików.W tym samym czasie płonęły stosy w Szwajcarii, Francji, Niderlandach.Najwięcej (617) zginęło w.XVI anabaptystów.0 hugonotach już wspominaliśmy.Jako wzór i przykład do naśladowania podawali Polskę tolerancyjną wybitni uczeni i działacze społeczno-religijni.Niestety, głównie zagraniczni.Pisarz hugonocki, francuski dyplomata, Hubert Languet, w memoriale do króla Karola IX domagającym się wolności wyznaniowej dla hugonotów (1570) pisał: “Od kilku znów lat większość szlachty polskiej przyjęła wyznanie protestantów i wcale nie widzimy, aby państwo przez to uległo zamieszaniu, że rządzone jest przez ludzi różnych religii, a główne urzędy są im rozdawane bez różnicy" *.(St.Kot: “Rzeczpospolita Polska w literaturze politycznej Zachodu”.Kraków 1919; s.41-42)Włoscy innowiercy,0chino i Coelio Secundo Curione, dedykowali królowi Zygmuntowi Augustowi swoje dzieła z wdzięczności za tolerancyjny stosunek do herezji, a sekretarz nuncjusza papieskiego, Spanocchi, raportuje w r.1586, że "w Wilnie, Poznaniu czy Krakowie obok kościołów katolickich wznoszą się świątynie kalwińskie, luterańskie i prawosławne, a w pobliżu Wilna również i meczety." ** (J.Tazbir: “Państwo bez stosów”.Warszawa 1967, PIW; s.265)Niemieccy antytrynitarze, przyjęci gościnnie w Polsce, Walenty Szmalc i Marcin Ruar, nazywają Polskę “gospodą", do której przybyli “z powodu złotej wolności sumienia, umocnionej konfederacjami stanów królestwa i uroczystymi przysięgami królów." * (W.Sobieski: “Marcin Ruarus”, s [ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • funlifepok.htw.pl

    •